Ahmedabad Plane Crash: અમદાવાદમાં એર ઇન્ડિયાની ફ્લાઇટ ક્રેશ થઈ હતી. આ ભયાનક અકસ્માતમાં વિમાનમાં સવાર મુસાફરો અને ક્રૂ મેમ્બર્સ સહિત 241 લોકોના મોત થયા હતા. તે જ સમયે, 1 વ્યક્તિ વિશ્વાસ કુમાર રમેશ આ અકસ્માતમાં બચી ગયો હતો. અકસ્માત પછી 15 જૂનના રોજ ઘણી આંતરરાષ્ટ્રીય ઉડ્ડયન એજન્સીઓ અકસ્માતની તપાસ માટે અમદાવાદ પહોંચી હતી. આમાં અમેરિકાની સૌથી મોટી પરિવહન અકસ્માત તપાસ એજન્સી નેશનલ ટ્રાન્સપોર્ટેશન સેફ્ટી બોર્ડ (NTSB), અમેરિકાનું નાગરિક ઉડ્ડયન નિયમનકાર ફેડરલ એવિએશન એડમિનિસ્ટ્રેશન (FAA) અને યુનાઇટેડ કિંગડમની નાગરિક ઉડ્ડયન સત્તામંડળ (CAA)નો સમાવેશ થાય છે. ત્યારે ભારતમાં ભારતીય વિમાન અકસ્માતની તપાસમાં વિદેશી એજન્સીઓ શા માટે સામેલ છે તે પ્રશ્ન ઉઠવો સ્વાભાવિક છે? શું ભારતની પોતાની તપાસ એજન્સીઓ આ કાર્ય માટે પૂરતી નથી? ચાલો જાણીએ આ પાછળનું કારણ.

આ કરાર 78 વર્ષ પહેલા થયો હતો

1944માં, જ્યારે બીજું વિશ્વયુદ્ધ તેના અંતિમ તબક્કામાં હતું, ત્યારે વિશ્વના ઘણા દેશોએ એક મોટો નિર્ણય લીધો. તેઓ સમજી ગયા કે ભવિષ્યમાં હવાઈ મુસાફરી વિશ્વને જોડશે અને તેને સુરક્ષિત બનાવવા માટે દરેકે સાથે મળીને કામ કરવું પડશે. આ વિચારને ધ્યાનમાં રાખીને, આંતરરાષ્ટ્રીય નાગરિક ઉડ્ડયન સંમેલન પર હસ્તાક્ષર કરવામાં આવ્યા હતા. તેને શિકાગો સંમેલન તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. આ કરાર હજુ પણ હવાઈ મુસાફરી માટેના નિયમો અને નિયમો નક્કી કરે છે.

આ કરારના અમલીકરણની જવાબદારી આંતરરાષ્ટ્રીય નાગરિક ઉડ્ડયન સંગઠન (ICAO) ની છે, જે સંયુક્ત રાષ્ટ્રની એક એજન્સી છે અને તેનું મુખ્ય મથક કેનેડાના મોન્ટ્રીયલમાં છે. ભારત, અમેરિકા, યુનાઇટેડ કિંગડમ સહિત 193 દેશો તેના સભ્યો છે અને તેના નિયમોનું પાલન કરવા માટે બંધાયેલા છે. આ નિયમોનો સૌથી મહત્વપૂર્ણ ભાગ પરિશિષ્ટ 13 છે, જે વિમાન અકસ્માતો અને ગંભીર ઘટનાઓની તપાસ માટે માર્ગદર્શિકા આપે છે. તેનો હેતુ કોઈને દોષી ઠેરવવાનો કે સજા કરવાનો નથી, પરંતુ અકસ્માતનું કારણ શોધવાનો અને ભવિષ્યમાં આવી ઘટનાઓને રોકવાનો છે.

તપાસમાં કોને સામેલ કરી શકાય?

વિમાન અકસ્માતની તપાસ કરવાની મુખ્ય જવાબદારી તે દેશની છે જ્યાં અકસ્માત થયો છે.આ કિસ્સામાં, અમદાવાદમાં એર ઇન્ડિયાનું વિમાન ક્રેશ થયું હતું, તેથી ભારત આ તપાસનું નેતૃત્વ કરી રહ્યું છે. ભારતના નાગરિક ઉડ્ડયન મંત્રાલય હેઠળ કાર્યરત એરક્રાફ્ટ અકસ્માત તપાસ બ્યુરો (AAIB) આ તપાસનું નેતૃત્વ કરી રહ્યું છે. AAIB નું કામ અકસ્માતના દરેક પાસાની ઊંડાણપૂર્વક તપાસ કરવાનું છે જેથી વાસ્તવિક કારણ બહાર આવે.જોકે, આ તપાસ ફક્ત ભારત પૂરતી મર્યાદિત નથી. શિકાગો કન્વેન્શનના નિયમો અનુસાર, કેટલાક અન્ય દેશોને પણ આ તપાસમાં ભાગ લેવાનો અધિકાર છે. આ દેશો એવા છે જેમનો અકસ્માત સાથે કોઈને કોઈ સંબંધ છે. મહત્વનું છે કે, દરેક વિમાનનો નોંધણી નંબર હોય છે, જે દર્શાવે છે કે તે કયા દેશનું છે. એર ઇન્ડિયાના વિમાન નોંધણી નંબર ‘VT’ થી શરૂ થાય છે, જે ભારતનો કોડ છે. આ અકસ્માતમાં સામેલ વિમાન ભારતમાં નોંધાયેલું હતું, તેથી નોંધણીની સ્થિતિ પણ ભારતની છે.

સ્ટેટ ઓફ ઓપરેટર

બીજું સ્ટેટ ઓફ ઓપરેટર છે. આ તે દેશ છે જ્યાં વિમાન ચલાવતી એરલાઇનનું મુખ્ય કાર્યાલય અથવા વ્યવસાય છે. આ અકસ્માતમાં, એરલાઇન એર ઇન્ડિયા હતી, જે એક ભારતીય કંપની છે. તેથી, સ્ટેટ ઓફ ઓપરેટર પણ ભારત છે.

સ્ટેટ ઓફ ડિઝાઇન અને સ્ટેટ ઓફ મેન્યુફેક્ચર 

ત્રીજું સ્ટેટ ઓફ ડિઝાઇન અને સ્ટેટ ઓફ મેન્યુફેક્ચર છે. આ તે દેશો છે જ્યાં વિમાન ડિઝાઇન અને ઉત્પાદન કરવામાં આવ્યું હતું. આ કિસ્સામાં, ક્રેશ થયેલ વિમાન બોઇંગ કંપનીનું હતું અને તેના એન્જિન જનરલ ઇલેક્ટ્રિક દ્વારા બનાવવામાં આવ્યા હતા. બંને અમેરિકન કંપનીઓ છે. તેથી, સ્ટેટ ઓફ ડિઝાઇન અને સ્ટેટ ઓફ મેન્યુફેક્ચર અમેરિકા છે. આ જ કારણ છે કે અમેરિકાની બે મુખ્ય એજન્સીઓ, નેશનલ ટ્રાન્સપોર્ટેશન સેફ્ટી બોર્ડ (NTSB) અને ફેડરલ એવિએશન એડમિનિસ્ટ્રેશન (FAA) આ તપાસમાં સામેલ છે. NTSB અમેરિકાની સૌથી મોટી અકસ્માત તપાસ એજન્સી છે, જે તેની તકનીકી કુશળતા માટે જાણીતી છે. FAA નાગરિક ઉડ્ડયનનું નિયમન કરે છે અને સલામતી ધોરણો લાગુ કરે છે. આ ઉપરાંત, બોઇંગ અને જનરલ ઇલેક્ટ્રિક જેવી કંપનીઓ પણ NTSB ટીમ સાથે તેમના તકનીકી નિષ્ણાતો મોકલી શકે છે જેથી તપાસમાં તેમની મદદ લઈ શકાય.

જે દેશના નાગરિકો અકસ્માતનો ભોગ બન્યા

ચોથું, જે દેશના નાગરિકો અકસ્માતનો ભોગ બન્યા હોય તે દેશ આ મામલાની તપાસ માટે પોતાની એજન્સી મોકલી શકે છે. આ અકસ્માતમાં મૃત્યુ પામેલા એર ઇન્ડિયાની ફ્લાઇટ AI 171માં 53 બ્રિટિશ નાગરિકો હતા. આ કારણોસર, યુનાઇટેડ કિંગડમની નાગરિક ઉડ્ડયન સત્તામંડળ (CAA) પણ તપાસમાં સામેલ છે. આ નિયમ સુનિશ્ચિત કરે છે કે જે દેશોના નાગરિકો અકસ્માતનો ભોગ બન્યા છે તેમને પણ સંપૂર્ણ માહિતી મળે અને તેઓ તપાસમાં યોગદાન આપી શકે.

તપાસ શું છે?

તપાસમાં સામેલ તમામ પક્ષોને અનેક અધિકારો આપવામાં આવ્યા છે. તેઓ ક્રેશ સ્થળની મુલાકાત લઈ શકે છે, કાટમાળની તપાસ કરી શકે છે, પુરાવા એકત્રિત કરી શકે છે, તકનીકી સૂચનો આપી શકે છે અને તપાસનો અંતિમ અહેવાલ મેળવી શકે છે. ઉદાહરણ તરીકે, બોઇંગના નિષ્ણાતો જોઈ શકે છે કે વિમાનની ડિઝાઇન અથવા સિસ્ટમમાં કોઈ ખામી હતી કે નહીં. જનરલ ઇલેક્ટ્રિકના એન્જિનિયરો એન્જિનની તપાસ કરી શકે છે. NTSB અને FAA જેવી સંસ્થાઓ તેમના અનુભવ અને તકનીકી જ્ઞાનથી તપાસને વધુ મજબૂત બનાવી શકે છે. એટલું જ નહીં, યુકેનું CAA તેના નિષ્ણાતો દ્વારા એ પણ ખાતરી કરશે કે તપાસ સંપૂર્ણપણે પારદર્શક છે અને તમામ મહત્વપૂર્ણ પાસાઓને આવરી લેવામાં આવ્યા છે.

બાહ્ય તપાસ એજન્સીઓ શા માટે જરૂરી છે?

ભારતમાં અકસ્માતની તપાસમાં વિદેશી એજન્સીઓની સંડોવણી એક વ્યવહારુ જરૂરિયાત છે, જે આજના વૈશ્વિક વિશ્વમાં વધુ મહત્વપૂર્ણ બની ગઈ છે. આજનો ઉડ્ડયન ઉદ્યોગ સંપૂર્ણપણે વૈશ્વિક છે. વિશ્વના ઘણા દેશોમાં એક જ મોડેલના વિમાન ઉડે છે. તેના ભાગો વિવિધ દેશોમાં બનાવવામાં આવે છે અને ઘણા દેશોની કંપનીઓ ડિઝાઇનમાં સામેલ છે. જો ભારતમાં અકસ્માતને કારણે કોઈ ટેકનિકલ ખામી જોવા મળે છે, તો તે માહિતી વિશ્વના દરેક ખૂણામાં તે મોડેલના વિમાનને સુરક્ષિત બનાવવામાં મદદ કરી શકે છે.

ઉદાહરણ તરીકે, જો અમદાવાદ અકસ્માતમાં બોઇંગ વિમાનમાં કોઈ ડિઝાઇન ખામી જોવા મળે છે, તો તે માહિતીનો ઉપયોગ ઇન્ડોનેશિયા, જાપાન અથવા ઓસ્ટ્રેલિયામાં ઉડતા સમાન મોડેલના વિમાનોને સુધારવા માટે થઈ શકે છે. જો એન્જિનમાં કોઈ ખામી જોવા મળે છે, તો જનરલ ઇલેક્ટ્રિક તેનો ઉકેલ શોધી શકે છે, જેનાથી વિશ્વભરમાં ઉડતા વિમાનોની સલામતી વધશે.

વધુમાં, અકસ્માતની તપાસ એક જટિલ પ્રક્રિયા છે. તેમાં કાટમાળનું વિશ્લેષણ, ફ્લાઇટ ડેટા રેકોર્ડર (બ્લેક બોક્સ) ની તપાસ અને ઘણા તકનીકી પાસાઓનો અભ્યાસ શામેલ છે. વિદેશી એજન્સીઓ તેમના અનુભવ અને કુશળતાથી આ પ્રક્રિયાને વધુ મજબૂત બનાવે છે. NTSB જેવી એજન્સીએ દાયકાઓથી સેંકડો અકસ્માતોની તપાસ કરી છે અને તપાસને સચોટ અને ઝડપી બનાવવામાં મદદ કરવાની તકનીકી ક્ષમતા ધરાવે છે.