Guru Purnima 2025: ગુરુપૂર્ણિમાએ ગુરુપૂજનનું માહાત્મ્ય છે ત્યારે ગુરુના પણ પ્રકારો હોય છે. ગુરુ કેવા અને કેટલા પ્રકારના હોય છે, એ જ્ઞાન પણ રસપ્રદ છે. સામાન્ય શબ્દોમાં સરળ રીતે ગુરુની વ્યાખ્યા કરવી હોય તો એમ કહેવાય કે ગુરુ વાઘ અને વાનર, એમ બે પ્રકારના હોય છે. વાઘ બચ્ચાંને મોંથી પકડે છે ત્યારે બચ્ચાંને ગંતવ્ય સ્થાન સુધી પહોંચવાની ચિંતા નથી હોતી. એટલે જો વાઘ જેવા ગુરુ હોય તો શિષ્યને પૂર્ણશિક્ષિત કરવાની ચિંતા શિષ્યની નહીં પણ ગુરુની હોય છે. બીજો પ્રકાર છે, વાનર જેવા ગુરુ. વાનરનાં બચ્ચાં માને વળગીને રહેતાં હોય છે. મા એનું ધ્યાન તો રાખે જ છે પણ જો બચ્ચું હાથ છોડી દે તો પડી જાય. એટલે જો વાનર પ્રકૃતિના ગુરુ હોય તો પૂર્ણશિક્ષિત થવાની ચિંતા શિષ્યને રહે છે.

ગુરુના પ્રકાર હોય છે?

ગુરુના પ્રકારો: ધાર્મિક, આધ્યાત્મિક અને લૌકિક
ગુરુની ભૂમિકા જ્ઞાન, માર્ગદર્શન અને શિક્ષણ આપવાની છે, પરંતુ તેના પ્રકાર અને સ્તરો અલગ-અલગ હોઈ શકે છે.

ધાર્મિક ગુરુના પ્રકાર

દિક્ષા ગુરુ (આધ્યાત્મિક ગુરુ)
કર્તવ્ય : મંત્ર-દીક્ષા, સાધના-માર્ગદર્શન, મોક્ષનો માર્ગ દર્શાવે.
ઉદાહરણ : શંકરાચાર્ય, રામકૃષ્ણ પરમહંસ, સંત રૈદાસ.

શિક્ષા ગુરુ (જ્ઞાન આપનાર)

કર્તવ્ય : વેદ, ઉપનિષદ્, શાસ્ત્રો અને ધાર્મિક ગ્રંથોનું શિક્ષણ આપે.
ઉદાહરણ : ગોરખનાથ, ગુરુ નાનક, સ્વામી વિવેકાનંદ.

સંન્યાસ ગુરુ (સાધુ-સંન્યાસી)

કર્તવ્ય : સંસારનો ત્યાગ કરાવી, આત્મજ્ઞાનની દીક્ષા આપે.
ઉદાહરણ : દયાનંદ સરસ્વતી, રામટીકા ગુરુ.

લૌકિક (વિશ્વિક) ગુરુના પ્રકાર

વિદ્યા ગુરુ (શિક્ષણક્ષેત્રે)
કર્તવ્ય : શાળા-કોલેજમાં શિક્ષણ આપવું.
ઉદાહરણ : ડૉ. સર્વપલ્લી રાધાકૃષ્ણન, ચાણક્ય.

કલા ગુરુ (કળા-કૌશલ્યના)

કર્તવ્ય : નૃત્ય, સંગીત, ચિત્રકલા, યોગ, માર્શલ આર્ટ્સ શીખવે.
ઉદાહરણ : પંડિત રવિશંકર (સંગીત), બિરજુ મહારાજ (નૃત્ય).

જીવન ગુરુ (પ્રેક્ટિકલ લાઇફમાં)

ફરજ: કારકિર્દી, સંબંધો, નૈતિકતા અને જીવનકળા શીખવે.
ઉદાહરણ : માતા-પિતા, મેન્ટર, સફળ વ્યક્તિઓ.

ગુપ્ત ગુરુ (અદૃશ્ય માર્ગદર્શકો)

પ્રકૃતિ ગુરુ
કર્તવ્ય : પર્વતો, નદીઓ, વૃક્ષો અને પ્રાણીઓ થકી જીવનના પાઠ શીખવે.
ઉદાહરણ : હિમાલયની શાંતિ, સમુદ્રની ગહેરાઈ.

આત્મગુરુ (અંતર્મની અવાજ)

કર્તવ્ય : અંતરાત્મા કે અંતર્જ્ઞાન દ્વારા સત્યનો માર્ગ દર્શાવે.
ઉદાહરણ : ધ્યાન, સાધના દ્વારા પ્રાપ્ત જ્ઞાન.
દુઃખ ગુરુ
કર્તવ્ય : મુશ્કેલીઓ અને સંઘર્ષો થકી જીવનના અનમોલ પાઠ શીખવે.

શાસ્ત્રો અનુસાર ગુરુના સ્તર

બાહ્ય ગુરુ: શારીરિક રૂપે માર્ગદર્શન આપે.
આંતર ગુરુ: આત્મજ્ઞાન દ્વારા મુક્તિનો માર્ગ દેખાડે.
પરમ ગુરુ: ભગવાન (જેમ કે શિવ, કૃષ્ણ, બુદ્ધ).

ગુરુ એ ફક્ત એક વ્યક્તિ નથી, પણ જ્ઞાનનો અનંત સ્રોત છે. આ પ્રકારોના આધારે કહી શકાય કે ધાર્મિક ગુરુ મોક્ષ, ધ્યાન અને મંત્રોની દીક્ષા આપે. લૌકિક ગુરુ શિક્ષણ, કલા, જીવનકળા શીખવે જ્યારે ગુપ્ત ગુરુ પ્રકૃતિ, દુઃખ અને આત્મજ્ઞાન થકી માર્ગદર્શન આપે. અને આપણને આપણા મૂળ સ્વરૂપ એટલે કે આત્મા સાથે જોડે એ જ સાચો ગુરુ કહેવાય છે.