ડૉ. રામ મનોહર લોહિયાનો આ કથન ત્યારે સાચું સાબિત થઇ ગયું જ્યારે લોકશાહીનો મુખ્ય સ્તંભ સંસદ ભવનમાં 19 ડિસેમ્બર, 2024ના રોજ જે જોવા મળ્યું. સંસદ ભવનમાં જે કંઈ થયું તે કોઈ અચાનક ઘટ્યું નથી. તે પહેલા રસ્તાઓ પર નાગરિક સમાજ (ટ્રેડ યુનિયન, ખેડૂત આંદોલન, વિદ્યાર્થી સંગઠન, શિક્ષક અન્ય) સાથે એવું જ થતું રહ્યું છે, જેના આંચકાઓ હવે સંસદના દ્વાર સુધી પહોંચી ગયા છે.

પહેલા હાંશિયા પર પર ધકેલાઇ ગયેલા મજૂરો, આદિવાસીઓ, ખેડૂતોના વિરોધ પ્રદર્શન પર પોલીસ બર્બરતાની કહાની આવતી હતી. ત્યારબાદ વિદ્યાર્થીઓના, પ્રદર્શન પર પોલીસ બરબર્તા થવા લાગી. ત્યારબાદ યુનિવર્સિટીના પ્રોફેસરો, ડોકટરો, બુદ્ધિજીવીઓ પર પોલીસ બરબર્તા જોવા મળી, જેમાં આપણે ડૉ. વિનાયક સેનથી લઈને સ્ટેન સ્વામી, ગૌતમ નવલખા, સુધા ભારદ્વાજ, સોમા સેન જેવા નામો મૂકી શકીએ છીએ. સમાજના દરેક વર્ગ પર રાજ્યનો આતંક એટલો વ્યાપક થઈ ગયો છે કે થોડા જ લોકો રસ્તાઓ પર નજર આવે છે, જેના પરિણામે આ દમનનો આલમ સંસદ સુધી પહોંચી ગયો છે.

નવા ભારતમાં પોલીસના લાઠી સાથે સાથે આરએસએસ સાથે જોડાયેલા સંગઠનો-બજરંગ દળ, એબીવીપી, વિશ્વ હિન્દુ પરિષદ, હિન્દુ સેનાને ખુલ્લી છૂટ મળી ગઈ છે. એબીવીપીની ગુંડાગીરી આપણે દેશના અલગ અલગ યુનિવર્સિટીમાં જોઈ ચૂક્યા છીએ, જેમાં આપણે કર્ણાટકના તે વિદ્યાર્થીઓના ગુંડાઓને કેવી રીતે ભૂલી શકીએ જ્યારે એક એકલી હિજાબ પહેરેલી છોકરીને કોલેજ ગેટ પર ઘેરી લેવામાં આવી હતી અથવા આપણે જેએનયુના સાબરમતી હોસ્ટેલ અથવા દિલ્હી યુનિવર્સિટીના રામજસ કોલેજની ઘટનાને કેવી રીતે ભૂલી શકીએ.

સીએએ, એનઆરસીના સમયે આરોપ લાગ્યો કે પોલીસ સાથે સાદી વર્દીમાં આરએસએસ સાથે જોડાયેલા લોકો વિદ્યાર્થીઓને મારતા હતા. આ બધું 2024 પહેલાની વાત છે. હવે તો નવા ભારતમાં ‘સબકા સાથ-સબકા વિકાસ’ વાળા પ્રધાનમંત્રીનો ત્રીજો કાર્યકાળ ચાલી રહ્યો છે. હવે સાદી કપડા હોય કે વર્દીમાં હોય કોઈ ફરક નથી. આપણે જોઈ ચૂક્યા છીએ કે યુપીના કકરૌલીમાં વર્દીધારી પોલીસ અધિકારી બે મહિલાઓ સામે પિસ્તોલ તાણીને ઉભો છે.

સંસદ જેને લોકશાહીનું મંદિર કહેવામાં આવે છે, જ્યાં પ્રવેશ કરતા પહેલા પ્રધાનમંત્રી નરેન્દ્ર મોદી માત્ર નમન જ નથી કરતા ત્યાં તેઓ દંડવત કરીને મસ્તક ટેકે છે. લોકશાહીનું મંદિર છે તો મંદિરમાં ચોક્કસ સંતો હશે. આ સંતોનું દ્રશ્ય આપણે 19 ડિસેમ્બરે જોયું, જેમના હાથમાં લાઠી લગાવેલા પોસ્ટર હતા. આ સંતોના હાથમાં લાઠી વાળા પોસ્ટર અને મંદિરમાં ‘વિપક્ષી સાંસદો’ અથવા એવું કહી શકાય કે ‘શૂદ્રો’ (કારણ કે સત્તા પક્ષ તેમને લોકશાહીમાં વિઘ્ન લાવનાર માને છે) ને રોકવાનો જુનૂન ક્યાંથી આવ્યો. આ માટે આપણે દોઢ મહિના પાછળ 7 નવેમ્બર, 2024ના ચિત્રકૂટના હનુમાન મંદિર પરિસરમાં જવું પડશે, ત્યારે તમને સંસદ ભવન પરિસરની વાત સમજમાં આવશે.

પંડિત રામકિંકર ઉપાધ્યાયના જન્મશતાબ્દી સમારંભમાં આરએસએસના પ્રમુખ મોહન ભાગવતે કહ્યું કે, “સંતોના કામમાં આવનારા વિધ્નોને સંઘના સ્વયંસેવકો ‘ડંડો’ લઈને દૂર કરશે. આ શબ્દોનું અનુપાલન લોકશાહીના મંદિરમાં આજના સંતો કરી રહ્યા છે.”

ભારત થોડા વર્ષોમાં દુનિયાની ત્રીજી અર્થવ્યવસ્થા બની જશે, જેનો દાવો ખૂબ જોરશોરથી પ્રચારિત કરવામાં આવી રહ્યો છે. ભારતની જનતાની વધતી આત્મહત્યા અને ઘટતી ખુશીઓનો રેકોર્ડ દિવસ-પ્રતિદિન ખરાબ થઈ રહ્યો છે. ભારતની વધતી જીડીપીનો લાભ થોડા જ લોકો લઈ રહ્યા છે. જે દિવસે સંસદ ભવન પરિસરમાં હોબાળો ચાલી રહ્યો હતો, તે જ દિવસે (19 ડિસેમ્બર, 2024) જનસત્તામાં સમાચાર છપાયા કે ગાઝિયાબાદના શાલીમાર ગાર્ડનમાં કરજમાં ડૂબેલા વેપારી દંપતીએ ફાંસો લગાવીને આત્મહત્યા કરી લીધી. આ જગ્યા સંસદ ભવન પરિસરથી 21 કિ.મી.ની અંતરે છે.

ભારતીય અર્થવ્યવસ્થાના ચમકતા તારાઓમાં અદાણીજી છે, જેમની જાહેરાતોને પણ જોઈને લાગે છે કે તેઓ જ ભારત છે. ભાજપના રાજ્યસભા સાંસદ અલ્ફોન્સ તો 11 ફેબ્રુઆરી, 2022ના રોજ સંસદમાં કહી ચૂક્યા છે કે અંબાણી, અડાણીની પૂજા થવી જોઈએ. અમેરિકામાં ભ્રષ્ટાચારના આરોપ હોય કે હિન્ડેનબર્ગની રિપોર્ટની ચર્ચા જો સંસદમાં ઉઠાવશો તો તમે સંસદના લાયક માનવામાં આવતા નથી. આને રાષ્ટ્રધર્મ અને સનાતનનો તડકો લગાવીને તમને રાષ્ટ્રદ્રોહી, અધર્મીનો ટેગ આપી દેવામાં આવશે.

આ જ ટેગો લઈને જ્યારે દેશની જનતા વિરોધ પ્રદર્શન કરવા રસ્તાઓ ઉપર ઉતરતી હતી, પરંતુ કોંગ્રેસ શાસનકાળથી જ તે લોકશાહી સ્થળોને ઓછા કરવામાં આવવા લાગ્યા, જ્યાંથી વિરોધ પ્રદર્શન કરવામાં આવતા હતા. પહેલા જ્યાં આ વિરોધ પ્રદર્શનના સ્થળ બોટ ક્લબ હોતું હતું. તેને સમાપ્ત કરી દેવામાં આવ્યું, લાલ કિલ્લો, ફિરોઝશાહ કોટલાના વિરોધ પ્રદર્શનના સ્થળને નાગરિક સમાજથી છીનવી લેવામાં આવ્યા, અહીં સુધી કે જંતર મંતર પણ છીનવી લેવામાં આવ્યું. લોકશાહીની પરંપરાને જીવંત રાખવા માટે 100 મીટરની જગ્યાને ખુલ્લી જેલના રૂપમાં રૂપાંતરિત કરીને હવે શિફ્ટોમાં (ત્રણ કલાક માટે) કડક શરતો સાથે વિરોધ પ્રદર્શન કરવાની મંજૂરી આપવામાં આવે છે.

જ્યારે રસ્તાઓ ઉપર ઉઠતી અવાજોને દબાવી દેવામાં આવી છે તો હવે સંસદનો વારો છે. આજે જે સાંસદો પોસ્ટર લગાવેલા ડંડાથી બીજા સાંસદોને સંસદમાં જવા દેતા નહતા, તેમણો પણ ક્યારેક વારો આવશે. તે નોકરશાહો અને દમનકારી પોલીસ-પ્રશાસનનો પણ વારો આવશે, જે આ દમનમાં સાથ આપી રહ્યા છે. આ માટે તેઓ સિરિયાથી શીખી શકે છે કે બળવાખોરો જ્યારે દમાસ્કસ તરફ વધી રહ્યા હતા, ત્યારે 58 વર્ષોથી શાસન કરનાર પરિવાર દમાસ્કસ છોડીને રશિયા ભાગી ગયો. તેઓ જાણતા હતા કે જનતાની દરેક અવાજને બૂટોની નીચે કચડી નાખવામાં આવી છે. તેમના ઈશારે દમન કરનારા અધિકારીઓ-કર્મચારીઓને શોધવામાં આવી રહ્યા છે.

લોકશાહી જેટલી જૂની થાય છે એટલી વધુ પરિપક્વ હોવી જોઈએ અને તેને જનતાના નજીક હોવી જોઈએ. પરંતુ ભારતની ‘લોકશાહી’ પરિપક્વ થવાની જગ્યાએ ઘરડી થઇ રહી છે, જેને કમજોર શક્તિના કારણે પોતાની જનતા અને સાંસદોથી જ ડર લાગવા લાગ્યો છે. લોકશાહીને 75 વર્ષમાં વોટ ક્લબથી જંતર-મંતરને 100 મીટરની ખુલ્લી જેલમાં પરિવર્તિત કરી દેવામાં આવી છે, તો શું 100 વર્ષ થતાં-થતાં આને સંસદ ભવનથી પણ દૂર કરવામાં આવશે?

આપણે એક આત્મનિર્ભર, લોકશાહી અને જનવાદી ભારતના નિર્માણ માટે સંસદથી સડક સુધીના અવાજને સાંભળવો પડશે. જનતા પર દમન બંધ કરવું પડશે. શાળા-કોલેજોમાં વૈજ્ઞાનિક શિક્ષાને પ્રોત્સાહન આપવું પડશે. ફ્રિ શિક્ષા, ફ્રિ સ્વાસ્થ્ય અને લોકોને ન્યાય આપવું પડશે. આ માટે વિધાનસભા-કાર્યપાલિકા-ન્યાયપાલિકા પર સરકારનો દબાવ હોવો જોઈએ નહીં. મીડિયાએ પણ પૂર્વાગ્રહ વિના સાચી ખબર લોકો સુધી પહોંચાડવી પડશે.

જે દિવસે લોકોનો અવાજ બંધ થઇ ગયો તે દિવસે મીડિયાને પણ દલાલી અને જાહેરાતો મળવી બંધ થઈ જશે. કેમ કે બધુ જ અદાણી અને અંબાણી જેવા પૂંજીપતિઓના હાથમાં હશે અને તેવા સમયે કોઈપણ મીડિયાની જરૂરત રહેશે નહીં. લોકો મજબૂર હશે કે તેમનો માલ ખરીદે અને તેમની વાતો સાંભળે. લોકશાહીને બચાવવા અને બનાવવા માટે જનતાના દરેક વર્ગને આગળ આવવું પડશે અને ખાસ કરીને દેશની 85 ટકા મહેનત કરતી જનતાનું રોલ મહત્વપૂર્ણ રહેશે. પોલીસ-પ્રશાસન, ન્યાયપાલિકા, સંસદમાં બેસેલા લોકોને માર્ટિન નીમોલરની નિમ્નલિખિત કવિતાને યાદ રાખવી પડશે. જો આવું જ થતું રહ્યુ તો એક દિવસ બધાનો વારો આવી જશે. પોતાના નંબરની રાહ જોવાની રહેશે બસ… આજ નહીં તો કાલે તમારો ગમે તે રીતે નંબર આવી જ જશે.

પહેલા તેઓ આવ્યા કમ્યુનિસ્ટો માટે

અને હું કંઈ બોલ્યો નહિ

કારણ કે હું કમ્યુનિસ્ટ ન હતો।

પછી તેઓ આવ્યા ટ્રેડ યુનિયન વાળાઓ માટે

અને હું કંઈ બોલ્યો નહિ

કારણ કે હું ટ્રેડ યુનિયનમાં ન હતો।

પછી તેઓ આવ્યા યહૂદીઓ માટે

અને હું કંઈ બોલ્યો નહિ

કારણ કે હું યહૂદી ન હતો।

પછી તેઓ મારા માટે આવ્યા

અને તે સમયે સુધી કોઈ બચ્યું નહોતું

જે મારા માટે બોલે.

માર્ટિન નીમોલર